Młodzi ludzie stojący przed problemem wyboru przyszłości zawodowej mogą korzystać z różnych form pomocy. Tematykę tę poruszają pedagodzy szkolni, wychowawcy, doradcy zawodowi zatrudnieni w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych, nauczyciele przedsiębiorczości.  Podstawową rolę jednak w tym zakresie mają do spełniania rodzice. Według badań Bożeny Wojtasik 80 % młodzieży wskazuje na rodziców jako najważniejsze osoby w procesie wyboru zawodu. Oczywiście niewielu rodziców ma do tego profesjonalne przygotowanie, jednak ze względu na ich znaczenie i wieloletnie oddziaływania można nazwać ich pierwszymi nieprofesjonalnymi doradcami zawodu.

Wybór odpowiedniej szkoły ponadgimnazjalnej lub kierunku studiów, nie jest rzeczą łatwą. To właśnie od postawy rodziców, ich przygotowania, wypełniania swoich obowiązków w dużej mierze zależy droga życiowa dziecka, wybór szkoły czy też zaniechanie dalszego kształcenia się.

Co należy brać pod uwagę przy wyborze zawodu i szkoły?

Różne zawody i kierunki kształcenia stawiają odmienne wymagania, zarówno pod względem psychicznym, fizycznym i społecznym. Dlatego aby wybór był jak najbardziej satysfakcjonujący warto rozważyć następujące czynniki:

– stan zdrowia dziecka

Przy wyborze konieczne jest ustalenie czy ogólny stan zdrowia dziecka i jego rozwój  pozwoli sprostać wymaganiom zawodu. Elektromonterowi i zegarmistrzowi potrzebny jest dobry wzrok, a zdrowe nogi powinien mieć lekarz, dentysta, ekspedient, tokarz. Przy skłonnościach do uczuleń skóry wykluczona jest praca w zawodzie fryzjer.

O tym, czy stan fizyczny, stopień sprawności, skłonność do chorób są przeciwwskazaniem do zawodu, może decydować tylko lekarz.

– umiejętności i  zdolności

Umiejętność jest tym, co dziecko potrafi robić. Zdolność to możliwość szybkiego zdobycia umiejętności. Bardziej prawdopodobny jest sukces i powodzenie w pracy do której potrzebne są umiejętności, które już się posiada lub uzdolnienia, dzięki którym można je zdobyć. W różnych zawodach potrzebne są rozmaite umiejętności, np. raz trzeba umieć obsługiwać komputer, gdzie indziej opiekować się chorymi.

– zainteresowania dziecka

Różne zainteresowania mogą prowadzić do wyboru drogi zawodowej, dlatego warto obserwować jak dziecko spędza większość czasu?, czy niektóre rzeczy pociągają je bardziej niż inne?, czym się interesuje?, co lubi robić?, czego jest ciekawe?, jakie programy telewizyjne ogląda?, co lubi czytać?. Ludzie bardziej lubią pracę, gdy jest ona zgodna z ich zainteresowaniami, mogą wykorzystywać wiedzę, którą zdobyli, rozwijając swoje zainteresowania. Rola zainteresowań w późniejszej pracy jest bardzo duża. Ci, którzy swej pracy nie lubią, wykonują ją niechętnie, są rozżaleni, nudzą się. Ci natomiast, którzy wybrali zawód zgodnie z zamiłowaniem, wykonują go z pasją, są dobrymi pracownikami, a wykonywane zajęcie ich uszczęśliwia.

– temperament i cechy charakteru

Temperament obejmuje przede wszystkim życie emocjonalne, uczucia człowieka, jego ruchy, mimikę, gesty. Chodzi tu o takie cechy, jak: siła reakcji, jej szybkość, trwałość i główne przejawy. Cechy temperamentu mają duże znaczenie przy wyborze zawodu. Uczniowi ruchliwemu nie doradzimy np. zawodu montera, zegarmistrza, chemika czy kreślarza. W zawodach tych dobrze będą się czuły osoby spokojne, lubiące ciszę, cierpliwe, staranne. Uczniowie lubiący ruch, zmianę, towarzystwo ludzi, będą zadowoleni z zawodu ekspedientki, księgowego, pielęgniarki.

Osoby nieopanowane, skłonne do wybuchu i złości, nie powinny wybierać pracy, w której ma się do czynienia z ludźmi (np. kelner), a zwłaszcza z chorymi (pielęgniarka), czy dziećmi (nauczyciel, wychowawczyni przedszkola). “Zimnej krwi”, rozwagi, szybkiego refleksu wymaga praca maszynisty kolejowego czy kierowcy samochodowego. Również i cechy charakteru mają duże znaczenie przy wyborze zawodu. Tak więc recepcjonistka w hotelu, w przychodni lekarskiej, kelner nie powinni być opryskliwi, niecierpliwi. Do zawodu lekarza, nauczyciela, pielęgniarki nie nadają się osoby egoistyczne, oschłe.

– perspektywy zatrudnienia

Przy podejmowaniu decyzji zawodowej warto zainteresować się jeszcze perspektywą zatrudnienia po ukończeniu szkoły. W tym celu warto poszukać  informacji czy wybrany zawód należy do grupy zawodów na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy czy należy do grupy  nadwyżkowych zawodów.

Jaką rolę odgrywają rodzice w kształtowaniu  stosunku do pracy?

Rodzice od najmłodszych lat kształtują w dziecku:

• pierwsze wiadomości człowieka o pracy,
• pierwsze umiejętności wykonywania prostych prac  – warto włączać dzieci do prac domowych, powierzać im obowiązki na miarę ich wieku,
• pierwsze przyzwyczajenia do porządku i pomagania innym,
• rodzice są dla swoich dzieci pierwszymi przedstawicielami konkretnych zawodów, toczące się w domu rozmowy dotyczące zadań zawodowych mogą być cennym źródłem informacji o zawodzie,
• rodzice mają największe możliwości  poznania dziecka i kierowania jego  rozwojem intelektualnym, fizycznym i psychicznymi.

Ważne jest wyrabianie w dziecku właściwego stosunku do pracy poprzez:

• powierzanie obowiązków (nie tylko uczenia się, odrabiania lekcji, ale uczestniczenia w obowiązkach domowych, codziennych)
• podział prac domowych (każde dziecko, nawet kilkuletnie może mieć jakieś zadanie do wykonania)
• szacunek do pracy innych
• wyrabianie nawyków obowiązkowości.

Rodzice mają zasadniczy wpływ na rozwój zainteresowań dzieci. Mogą je kształtować, pokazywać dziecku ciekawe  dziedziny, „zarazić” swoim hobby. Kilka sposobów w jaki można to realizować:

• podsuwanie lektury
• rozmowy na ciekawe tematy
• wyjazdy poza miasto
•  korzystanie z instytucji kulturalnych
• hobby rodziców
• zachęcanie do uczestniczenia w koła zainteresowań.

    Przychodzi jednak moment, gdy konieczne jest podjęcie konkretnych decyzji – uczeń III klasy gimnazjum lub liceum stoi przed koniecznością określenia dalszej przyszłości.

Co powinni zrobić rodzice, by dopomóc w wyborze zawodu?

Przede wszystkim nie wybierać za dziecko. Nawet jeżeli uważają, że jest zbyt niedojrzałe, by dokonać odpowiedzialnego wyboru. Rolą rodziców jest wspieranie dziecka, szukanie możliwości pomocy a nie wyręczanie go w podejmowaniu decyzji. Drugą błędną postawą jest pozostawienie dziecka samemu sobie.

Na czym może polegać wspieranie dziecka stojącego przed wyborem zawodu:

• Porozmawiaj z dzieckiem i zorientuj się, czy ma ono plany co do dalszegokształcenia się. Tematy te  poruszaj przy różnych okazjach, nie odkładajcie tego na ostatnie miesiące szkoły.
• Pomóż określić swojemu dziecku jego osobisty potencjał –  zainteresowania, zdolności, umiejętności, temperament, stan zdrowia. Dziecku potrzebna jest opinia ojca potwierdzającego np. jego umiejętności mechaniczne albo pochwała mamy za przyrządzenie smacznej kolacji. W razie wątpliwości co do stanu zdrowia zwróćcie się do lekarza, który określi przeciwwskazania do wykonywania określonych zawodów.
• Zachęcaj dziecko do poznawania siebie, np. poprzez uczestnictwo w spotkaniach z doradcą zawodowym, warsztatach psychologicznych itp.
• Warto słuchać opinii innych – np. nauczycieli, wychowawców. Przez trzy lata pobytu w szkole oni także zdążyli dobrze poznać Twoje dziecko. Mogą wiele powiedzieć o jego zdolnościach, obowiązkowości, umiejętności pracy w grupie, ambicji, systematyczności i wytrwałości.
• Pomóż poznać różne zawody – wykonywane czynności, wymagania zdrowotne i psychologiczne, warunki pracy. Rodzice z doświadczenia znają różne stanowiska, mogą też pomóc znaleźć informacje o zawodach i rynku pracy.
• Poznajcie z dzieckiem rynek szkół w okolicy i wymagania rekrutacyjne. Warto też przyjrzeć się ofercie pozalekcyjnej szkół, by dziecko miało możliwość rozwijania swoich pasji i zainteresowań. Spróbujcie realnie ocenić możliwość dostania się do konkretnej szkoły.  Warto mobilizować dziecko do walki o lepsze oceny – czasami o przyjęciu do szkoły decydują 1-2 punkty.
• Nie zostawiaj dziecka samego, zapewnij, że zawsze może liczyć na Twoją pomoc.

Iwona Grabowiecka- pedagog- doradca zawodowy
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Brzegu Dolnym